Taxanaha Bisha Ramadaan: Sheekooyinka Quraanka (1aad)

Ilma Aadan.

Hannaankii nolosha ayaa isbilay waxa isa soo taray jiritaankii kolkii Xaawo taran bilawday. Ubaxayadii ugu horeeyey ayaa beerta Aadanaha ka soo iftiimay. Waxa aynna farxad geliyeen iyada iyo odaygeeda Aadan. Jacayl ayay kala bateen markii ay arkeen warasadoodii oo dhulka ku faafaysa, wadooyinkeeda na ordaysa, arsaaqda Eebba na ka durduuranaysa. Nin carruurtiisa aad ugu naxariista ayuu ahaa, Xaawa na kii ay dhashaba waa ay ku farxasay, inkasta oo dhibaato iyo xanuun badani foosha ka soo gaadhayeen. Taasi se waxa ay ahayd caraab hooyo kasta markaas oo kale la soo gudboonaata. Waase xanaf ay markiiba ka soo kabato oo durbadiiba ilowdo. Waxaa na halkeeda loo galiyaa naxariis ay u hayso ubaxa dhinaceeda jiifa ama ba ay dhabta ku haysato. Laba jeer ayay Xaawo mataanaysay, mar waxa ay dhashay Qaabiil iyo gabadh ku mataansanayd, markii labaad na Haabiil iyo mataantiisii.

Siwacan oo wanaagsan ayay labadii waalid carruurtaa ugu fidiyeen daryeel iyo xanaanno aan kala go' lahayn. Illaa ay koreen oo dhiigii dhalinyaranimadu oogadooda ka soo iftiimay. Labadii gabdhood waxa ay yeesheen astaamaha dumarnimada, wiilashiina waxa ay ku dhaqaaqeen dhulka si ay ugala soo baxaan arsaaqda uu Eebbe dhexdeeda dhigay. Qabiil waxa uu noqday nin dhulka tabcada oo beereey ah, Haabiil na waxa uu u leexday dhaqashada xoolaha. Noloshii ayaa labadoodii ba u toostay, qoyskii reer Aadnna waxa hadheeyey nabad iyo xasilooni ay ku barwaaqoobeen. Qaabiil iyo Haabiil waxa ay noqdeen labbo barbaar, dareenkii raganimada ayaa mid waliba dhab iskaga gartay, waxa aynna u hanqaltaageen in mid waliba yeesho oori uu ku dego. Hankaas macaan ayay nafta ku maaweelin jireen, si ay uga dhabayn lahaayeenna Albaab walba way u garaaceen. Waa hore ayaa Eebbe xigmaddiisa ku go'aamiyey dhulka dushiisa dadka in lagu shirabo, in ay hantidu koradho, warasadu-na ay tiro badato. 

Waxa Eebbe qadaray dadku in ay kala duwanaadaan kuna kala gadismaan dabeecadaha. Ebbe weyne ayaa u waxyooday aabbihii Aadanaha waxaana loogu waxyooday; in uu labadiisa wiil u dhiso midba ta ka kale ku mataansan. Waxaase jira oo dabeecaddaha aadanaha astaan muuq-dheer looga dhigay "Hunguri iyo damac". hagidda naftooda kuwa ka adkaada ayaase liibaannay. Hayeeshee kuwa hawaawigooda u hogaansama ee caqligoodu hagi waayo kuwaasina waa kuwa hawlgalkoodu dunida guudkeeda ku khasaaray, iyagoo isku malaynaye in ay wax hagaajinayaan. Aadan waxa uu u sheegay wiilashiisa wixii loogu waxyooday oo guurkooda ku saabsanaa, Qabiil ayaase ka cadhooday, go'aankii odaygana ku gacan-saydhay. Maxaa wacay? Gabadha isaga ku mataansanayd ayaa ka qurux badnayd tii isaga loo dooray. 

Sheekooyinka Qur'aanka waxaa qoray Maxamed Axmed Jaadal-mawlaa oo ahaa Masri. Waxaanna soomaaliyeeyey Axmed Faarax Cali "Idaajaa"

La soco qaybaha kale.

Soonqaad wanaagsan.

Negeeye Xirsi

Taariikh Kooban: Cumar Bin Cabdulcasiis

Taariikhda islaamka waxaa ku xussan qisooyin iyo tusaalayaal mudan in casharo laga qaato. Qisooyinkaa waxaa ka mid ah taariikhdii cajiibka aheyd ee taabicigii Cumar ibnu Cabdilcasiis, oo mar na culumada ku magacaabaan khiliifkii shanaad.

Waxeey taariikhda xustay in cumar bin khadaab, oo awoowe u ahaa cumar bin cabdicasiis, uu mar yiray duriyadeyda waxaa ka soo bixi doona mid dhulka cadaalad ku soo dabaala.

Qisooyinka ku saabsan cumar bin cabdilcasiis iyagoo ay tira badan yihiin, ayaan waxaan jeclaystay inaan nafteyda iyo dhamaan akhyaarta la wadaago hal arin oo cibra qaadasho mudan.

Markii khilaafada lagu wareejiyay amiirka, ayaa maalin maal maha ka mid ah xaaskiisa, Fadimah bint cabdilmalik, ugu soo gashay guriga asagoo ilmo ka daadaneysa ay garga ka qoysay. Waxeey waydiisay, ya amiiral mu’miniin, ma waxbaa dhacay? Amiirka wuxuu yiri:

“Ya Fadimah, waxaan la wareegay talada ummada nabi muxamad scw, kooda guduudan iyo midkooda madow. Waxaan ka fakiray faqiirka gaajeysan, bukaanka dayacan ama lunsan, midka tabarta daran, midkooda dulansan, midka qafaalan iyo kan la la’yahay, midkooda duqooway oo caruur badan haysta oo aan maal badan haysan, iyo kuwa la midka ah oo geesaha dunida kala jooga, markaasaan ogaaday inuu alle iga weydiindoono [sidaan ugu cadaalad falay dhamaantooda] maalinka qiyaamo iyagoo ay igu la dood tagi doonaan nabi muxamad scw hortiisa, markaasaaan ka baqay in aan waayo wax aan ku la doodo maalinka, nafteeda ayaan u naxriisto waan ooyay.”

Top of Form ، فقلت : يا أمير المؤمنين ، ألشيء حدث ؟ قَالَ : يا فاطمة ، إني تقلدت أمر أمة مُحَمَّد صلى اللَّه عَلَيْهِ وسلم أحمرها وأسودها ، فتفكرت فِي الفقير الجائع ، والمريض الضائع ، والغازي المجهود ، والمظلوم المقهور ، والغريب الأسير ، والشيخ الكبير ، وذي العيال الكثير والمال القليل ، وأشباههم فِي أقطار الأرض وأطراف البلاد ، فعلمت أن ربي سيسألني عنهم يوم القيامة ، وإن خصمي دونهم مُحَمَّد صلى اللَّه عَلَيْهِ وسلم ، فخشيت أن لا يثبت لي حجة عند خصومته ، فرحمت نفسي فبكيت . . Bottom of Form

Cumar bin cabdicasiis alle ha u naxriistee ayaa asagoo sariirta xanuun dartii la jiifa, waa xanuunka uu la geeriyoon doono, ayaa waxaa soo booqday ina adeerkii Maslamah bin cabdimalik, wuxuu ku yiri:

“Ya amiiral mu’miniin, caruurtaada qof aad kala dardaarantay malah, maalna maadan uga tagin, ee adeeradood ama abtiyaashood maad uga la dardaarantid? Amiirka wuxuu ugu jawaabay: ‘caroorteyda waxeey noqonayaan laba midkood: mid saalix ah, saalixna alle ayaa taladiisa haga, wixii intaa ka baxsaan ma noqonayo mid ilmihiisa ugu kaalmeeya macsida alle (sw).”

Amiirka ayaa markaa ka codsaday xaaskiis in caruurtiisa qolka loo soo galiyo, asagoo caruurtiisa la dardaarmaya wuxuu yiri:

“ilmahaygow, laba shay midkood ayaan kala doortay: in aad taajir noqotaan oo aabihiin naar ku muto maalka ama inaad faqiirtaan oo aabihiin janno galo, waxaan jeclaystay inaan faqiir ahaano oo alle (sw) janno igu abaal mariyo haduu alle idmo”

Cumar bin cabdicasiis wuxuu ahaa amiir faqriga aan dhib u arag oo talada uu hayo la aheyd mid aad u dareensan culeeskeeda. Sababta loogu magacaabay khaliifada shanaad ayaa waxaa ka mid ahaa in uu alle ku kaalmay in cadliga ku soo dabaala dhulka islaamka. Alle wuxuu ku oofsaday asagoo 39 iyo 6 bilood jira.

Cumar bin cabdicasiis alle ha u naxriisto wuxuu inaga tagay taariikh ku dayasho mudan oo qof walba talada muslimka qabta ay ku tahay xujjo cad maalinka qiyaamo haduusan uga soo bixin talada islaamka u hayo sidii la rabay.

Waxaa isweeydiin mudan, inta xukunka maanta inoo haysa, meeqaa sida cumar bin cabdicasiis u fakirta? Miyeey iloobeen in alle hortii la soo istaajin doona oo la weydiin doona ummada waxeey u qabteen iyo sideey xukunka u guteen? Waa su’aal hor taala qof walba talada ummada qabta. 

W/Q: Cabdiweli C. Cali Cigaal 

Facebook: https://www.facebook.com/abdiweli.umulqura